Jak rządzić państwem - na przykładzie republiki rzymskiej

Czytam dzieło Monteskiusza (Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu 1689-1755) "Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej" (1734, wyd. pol. 1762). Wiele stwierdzeń w tym dziele z XVIII w. wydaje się być aktualne dzisiaj.

Rzymianie właściwie sami niewiele wytwarzali, również nie żyli z handlu a głównie z grabieży wojennych. Uważali, ze rzemiosło i handel to zadanie niewolników. Prawdziwym ich zawodem była żołnierka. W podziale łupów panowała demokracja: dostawali je głównie żołnierze (jako żołd) i biedniejsi rzymianie. Zdobycze wojenne uważane były za własność ogółu - żołnierze składali przysięgę, ze niczego sobie nie przywłaszczą poza przydziałem. Ziemia zdobyczna częściowo przynależała państwu a pozostała część dzielona była pomiędzy żołnierzy i biedniejszych obywateli, obarczanych podatkiem z tego tytułu. Wszyscy byli więc zainteresowani w prowadzeniu wojen i obronie ojczyzny (czyli własnych dóbr). Potem jak senat uchwalił żołd, zrezygnował z przydziału ziemi żołnierzom a koszty żołdu przerzucił na kraje podbite. Urzędy wysokie piastowane były honorowo i nie były wynagradzane. Był to warunek wolnego państwa. Nie był spełniany jeśli w państwie byli tzw. faworyci, czyli osoby bogacące się z tytułu przynależenia do rodziny lub grona przyjaciół rządzących. Konsulowie rzymscy mianowani byli tylko na okres 1 roku i przez ten czas musieli rządzić skutecznie w taki sposób by uzyskać następną kadencję. Senat pełnił rolę trybunału stanu, mianując konsuli i zastrzegając sobie m.i. ostateczne stanowisko odnośnie zawieranych rozejmów wojennych i rozstrzygając równiez spory międzynarodowe dotyczące Rzymu i powiązanych z nim krajów. Poza senatem kluczowe role w państwie pełnili cenzorowie, trybuni i magistraci. W ten sposób zachowywana była równowaga sprawowania władzy. Cenzorzy zajmowali się głównie spisem obywateli, ponadto wydawali werdykty w sprawach nie uregulowanych przez prawo, a mogli nawet usuwać senatorów. Trybuni reprezentowali naród. Magistraci byli wysokimi urzędnikami, których można byłoby teraz nazwać naczelnikami państwa. Juliusz Cezar - skłócony z senatem - używał tego tytułu a nie konsula czyli władze sprawował jakby niezależnie od senatu, który mianował konsulów Rzymu. {Narzucają sie tutaj analogie z Józefem Piłsudskim i sejmem.] J.Cezar wprowadzając wojsko do Rzymu [co było nadzwyczajnym naruszeniem prawa rzymskiego] poprzez Rubikon dokonał jakby zamachu stanu. Za to czekać go musiała tylko jedna kara - śmierć (z rąk Brutusa)!
Monteskiusz jest autorem koncepcji trójpodziału władzy. Władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądowa, winny być od siebie oddzielone i równoważyć się wzajemnie, ustawodawstwo zaś dostosowane do warunków wynikających z położenia, tradycji, charakteru rządu (tzw. determinizm geograficzny), ale musi ono sprzyjać wolności i postępowi. Jego koncepcja wolności opierała się na założeniu, że być wolnym to znaczy czynić to, na co prawo zezwala, a jednocześnie nie być zmuszonym czynić rzeczy przez prawo zakazane. Wyróżniał trzy rodzaje ustroju państwowego: monarchiczny, despotyczny i republikański, który może być realizowany w postaci rządów demokratycznych lub rządów arystokracji.

witryna domowa